Głównym celem ćwiczeń było ustalenia stopnia przygotowania sił i środków centralnego odwodu operacyjnego krajowego systemu ratowniczo - gaśniczego do zwalczania skutków zdarzeń długotrwałych powstałych w wyniku wystąpienia zagrożeń powodziowych. Zmagania ratownicze w szczególności uwzględniały ograniczanie napływu wody przez powstałe uszkodzenie wału przeciwpowodziowego, wypompowywania wody z zalanych terenów, uszczelniania i podwyższania korony wałów oraz ewakuacji osób i zwierząt z terenów odciętych i trudnodostępnych.
Dodatkowo kontroli poddano doskonalenie organizacji działań jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej województw: kujawsko-pomorskiego, podlaskiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego w ramach centralnego odwodu operacyjnego krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego. Sprawdzono istniejące zasady, procedury, porozumienia, umowy i instrukcje dotyczące zakresu ćwiczeń, w szczególności w zakresie uruchomienia stanów magazynowych wojewódzkiego magazynu przeciwpowodziowego WBiZK.
Ćwiczenia „ZALEW 2019” to również możliwość weryfikacji wiedzy nabytej w czasie szkoleń, kursów i innych form edukacyjnych przez skierowanych na miejsce działań strażaków.
Krajowe ćwiczenia ratownicze pozwoliły również na doskonalenie umiejętności dowodzenia dużymi związkami taktycznymi przez kadrę dowódczą Państwowej Straży Pożarnej, sprawdzenie alarmowania, dysponowania i przemieszczania dużej ilości sił i środków Państwowej Straży Pożarnej. Innym ważnym elementem było rozwijanie umiejętności organizacji sztabów akcji w zakresie przygotowywania wariantów decyzji dla kierującego działaniem ratowniczym, zabezpieczenia logistycznego, wsparcia przez inne służby i instytucje w zakresie niezbędnym do prowadzenia działań.
Scenariusz ćwiczeń „ZALEW 2019” zakładał, że w wyniku niekorzystnych warunków pogodowych, którym towarzyszył silny wiatr oraz gwałtowne opady deszczu doszło do uszkodzenia wału położonego wzdłuż linii brzegowej. Niekorzystne warunki pogodowe sprawiły, że sytuacja zmieniała się dynamicznie poprzez przygotowane epizody oraz podgrywki dla uczestników ćwiczeń. Zadaniem strażaków było zabezpieczenie linii brzegowej, która uległa uszkodzeniu w wyniku rozmycia korony wału przeciwpowodziowego. Żmudna praca, wymagała zaangażowania znacznych zasobów ludzkich oraz sprzętowych. Dodatkowo w trakcie działań okazało się, że wody powodziowe zagrażają do obozowiska na jednej z wysp, gdzie przebywa grupa 50 osób.
Konieczna okazuje się ewakuacja uczestników obozu z wykorzystaniem jednostek pływających oraz skuteczne udzielenie pomocy medycznej. W działaniach ratowniczych wykorzystywany został również dron, który wspierał kierunki działań zasobów ratowniczych. W trakcie prowadzonych działań dochodzi również do wywrócenia kajaków oraz zaginięcia osób, które wpadły do wody.
Kolejne epizody dotyczyły ewakuacji zwierząt z zagrożonego przez powódź terenu z wykorzystaniem również jednostek pływających z uwagi na brak możliwości dotarcia lądem do miejsca zdarzenia. W trakcie prowadzonych działań strażacy otrzymują informacje o aucie, które wpadło do kanału wodnego, wewnątrz którego znajdują się osoby. Inna z podgrywek zakładała przesiąki wody na fragmencie wału przeciwpowodziowego oraz zaginięcie trzech osób, które łowiły ryby na jednym z leśnym łowisk. W wyniku burzy doszło do zerwania pomostu na którym znajdowali się wędkarze.
Skuteczność realizowanych działań w poszczególnych epizodach oceniali specjaliści z danej dziedziny, którzy przyjechali na ćwiczenia z całego kraju. W ćwiczeniach udział brały siły i środki z województwa warmińsko-mazurskiego, pomorskiego, podlaskiego i kujawsko-pomorskiego. Łącznie w organizacji, przygotowaniu, działaniach, ocenie działań oraz logistyce zaangażowanych zostało ok. 300 funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej. Serdecznie podziękowania należy skierować do instytucji, podmiotów, które włączyły się w pomoc w organizacji ćwiczeń.
